डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर : एका महामानवाची जीवनगाथा

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर : एका महामानवाची जीवनगाथा - तपशील जाणून घेण्यासाठी येथे वाचा 

प्रस्तावना

भारतीय समाजव्यवस्थेतील विषमता, जातीभेद आणि शोषणाविरुद्ध लढणारा एक क्रांतिकारक योद्धा म्हणजे डॉ. भीमराव रामजी आंबेडकर. एक विचारवंत, विधिज्ञ, अर्थतज्ज्ञ, राजकारणी, समाजसुधारक आणि भारताच्या संविधानाचे शिल्पकार म्हणून त्यांची ओळख संपूर्ण जगात आहे. त्यांनी केवळ दलित समाजाच्या उत्थानासाठीच नव्हे, तर सर्व भारतीयांच्या हक्कांसाठी एक अमूल्य संघर्ष केला.

---

बालपण आणि शिक्षण

डॉ. आंबेडकर यांचा जन्म १४ एप्रिल १८९१ रोजी मध्यप्रदेशातील महू या गावात झाला. त्यांचे वडील रामजी मालोजी सकपाळ हे सैन्यात सुबेदार होते. आंबेडकर हे महार जातीचे होते, जी त्या काळी अस्पृश्य समजली जात असे. लहानपणापासूनच त्यांनी जातीभेदाचा तिटकारा अनुभवला होता. शाळेत पाणी प्यायला न मिळणे, पाटावर बसू न देणे, इतर मुलांपासून दूर ठेवणे – हे सर्व अनुभव त्यांचं मन खोलवर घायाळ करत होते.

त्यांचे वडील शिक्षणाचे महत्त्व ओळखणारे होते, म्हणून त्यांनी बाबासाहेबांना शिकण्यासाठी प्रोत्साहन दिले. बाबासाहेब अत्यंत बुद्धिमान, अभ्यासू आणि मेहनती होते. त्यांनी एल्फिन्स्टन कॉलेजमधून पदवी घेतली. नंतर त्यांनी बारिस्टर होण्यासाठी इंग्लंडमधील लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स आणि कोलंबिया विद्यापीठ (अमेरिका) येथून उच्च शिक्षण घेतले.

---

उच्च शिक्षण आणि संघर्ष

विदेशात शिक्षण घेत असताना आंबेडकर यांनी सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय क्षेत्रातील गहन अभ्यास केला. अमेरिकेतील कोलंबिया विद्यापीठात त्यांनी ‘भारताचा जातिभेद: त्याचे मूळ आणि उपाय’ या विषयावर प्रबंध सादर केला. यामुळे त्यांना समजले की जातीभेदाचा प्रश्न फक्त धार्मिक नाही तर सामाजिक आणि आर्थिक मुद्दाही आहे.

लंडनमध्ये त्यांनी कायद्याचा अभ्यास केला आणि बारिस्टर ही पदवी मिळवली. या शिक्षणामुळे त्यांचं विचारविश्व व्यापक झालं आणि त्यांनी भारतातील सामाजिक अन्यायाच्या मुळावर घाव घालण्याचा संकल्प केला.

समाजसुधारकाची भूमिका

भारतात परतल्यानंतर बाबासाहेबांनी अस्पृश्यतेविरुद्ध लढा सुरु केला. त्यांनी अस्पृश्यांना शिक्षण, पाणी, प्रवेश आणि अधिकार मिळावे यासाठी चळवळी सुरु केल्या. महाड येथे १९२७ मध्ये झालेला चवदार तळे सत्याग्रह अत्यंत महत्त्वाचा होता. या सत्याग्रहातून त्यांनी समाजाला सांगितलं की पाणी आणि मूलभूत सुविधा या सर्वांच्या हक्काच्या आहेत.

नाशिकचा काळाराम मंदिर प्रवेश आंदोलन हे देखील त्यांच्या चळवळीतील ऐतिहासिक पाऊल होते. ते म्हणायचे, “आम्ही देवासाठी नाही, तर मानवतेसाठी लढतो आहोत.”

---

राजकीय सहभाग आणि संस्थांची स्थापना

डॉ. आंबेडकर यांनी १९३० मध्ये ‘बहिष्कृत हितकारिणी सभा’, १९३६ मध्ये ‘इंडिपेंडंट लेबर पार्टी’ आणि नंतर १९४२ मध्ये ‘शेड्यूल्ड कास्ट्स फेडरेशन’ यासारख्या संस्था स्थापन करून दलितांच्या राजकीय हक्कांसाठी लढा दिला.

ते ब्रिटिश सरकारने स्थापन केलेल्या सांविधानिक समित्यांचे सदस्य होते. राऊंड टेबल परिषदांमध्ये भाग घेऊन त्यांनी अस्पृश्यांचा मुद्दा जागतिक व्यासपीठावर मांडला.

---

भारताच्या संविधानाचे शिल्पकार

स्वातंत्र्यानंतर भारत सरकारने डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांची भारताच्या संविधान समितीचे अध्यक्ष म्हणून निवड केली. हे काम अत्यंत कठीण आणि जबाबदारीचं होतं. पण बाबासाहेबांनी आपल्या ज्ञान, दूरदृष्टी आणि न्यायप्रियतेने हे कार्य फारच उत्कृष्टपणे पार पाडले.

२६ नोव्हेंबर १९४९ रोजी संविधान संमेलनात भारताचे संविधान स्वीकारण्यात आले. हे जगातील सर्वात विस्तृत आणि समतेवर आधारित संविधान आहे. त्यात सर्व नागरिकांना स्वातंत्र्य, समानता, बंधुता आणि सामाजिक न्याय यांची हमी देण्यात आली.

---

महिलांचे हक्क आणि आर्थिक धोरण

बाबासाहेबांचे महिलांच्या अधिकारांबाबतचे विचार देखील क्रांतिकारी होते. त्यांनी हिंदू कोड बिल तयार करून महिलांना समान वारसा हक्क, विवाहात समानता आणि घटस्फोटाचा अधिकार मिळवून देण्याचा प्रयत्न केला.

ते भारताचे पहिले कायदा आणि न्याय मंत्री होते. त्यांचा आर्थिक विषयावरही खोल अभ्यास होता. त्यांनी रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाच्या स्थापनेतही महत्त्वाचे योगदान दिले. त्यांची "प्रॉब्लेम्स ऑफ रुपी" या पुस्तकामुळे ब्रिटिश सरकारने भारतीय चलन व्यवस्थेची पुनर्रचना केली.

---

बौद्ध धर्म स्वीकार

हिंदू धर्मातील जातीभेदाला विरोध करताना बाबासाहेबांनी एक ऐतिहासिक निर्णय घेतला. १४ ऑक्टोबर १९५६ रोजी नागपूरमध्ये त्यांनी लाखो अनुयायांसह बौद्ध धर्म स्वीकारला. त्यांनी म्हटलं होतं, “मी हिंदू म्हणून जन्मलो, पण हिंदू म्हणून मरणार नाही.”

बौद्ध धर्मातील समता, करुणा आणि तर्कशीलता यामध्ये त्यांना सामाजिक न्यायाचं मूळ आढळलं.

---

मृत्यू आणि विचारांची अमरता

६ डिसेंबर १९५६ रोजी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचं निधन झालं. पण त्यांचे विचार आजही लाखो लोकांना प्रेरणा देतात. त्यांच्या योगदानामुळे भारतातील लाखो दलितांना शिक्षण, सन्मान आणि आत्मविश्वास मिळाला.

---

डॉ. आंबेडकरांची साहित्यसंपदा

बाबासाहेबांनी अनेक ग्रंथ लिहिले:

• जातिभेदाचा उगम आणि तोडगा

• शूद्र कोण होते?

• रुपयाची समस्या

• बुद्ध आणि त्याचा धर्म

• हिंदू धर्मातील अनुक्रमण

त्यांच्या लिखाणात समाजाचे गहन विश्लेषण आणि परिवर्तनाची दिशा स्पष्टपणे दिसते.

---

निष्कर्ष

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे केवळ दलितांचे नेते नव्हते, तर ते भारतीय राष्ट्राचे विचारवंत आणि शिल्पकार होते. त्यांचे जीवन हा संघर्ष, शिक्षण, समता आणि न्यायाचा संगम आहे. त्यांनी दाखवलेला मार्ग आजही समाज परिवर्तनासाठी दीपस्तंभ ठरतो आहे.

"शिका, संघटित व्हा, आणि संघर्ष करा" हा त्यांचा संदेश आजही तितकाच ताजातवाना आणि प्रेरणादायी आहे.

खाली डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे वयोमानानुसार (Age-wise) जीवनप्रवास एका व्यावसायिक टेबल स्वरूपात दिला आहे. हे चार्ट स्वरूप सहज समजणारे आणि वाचकांना आकर्षित करणारे आहे, जे उपयोगी पडेल:

---

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे वयोमानानुसार जीवनप्रवास